พระมหากษัตริย์แห่งอยุธยา ลำดับที่ 15 พระองค์เป็นพระมหากษัตริย์ที่ได้รับการยกย่องว่ามีบุญญาธิการมากเพราะในรัชสมัยของพระองค์ ทรงมีช้างเผือกในครอบครองถึง 7 ช้าง จนได้รับการขนานพระนามว่า พระเจ้าช้างเผือก
การศึกสำคัญในยุคนี้
- ในปี พ.ศ. 2091 เกิดศึกใหญ่กับฝ่ายหงสาวดีที่นำทัพโดยพระเจ้าตะเบงชะเวตี้ที่หัวเมืองตะวันตกของกรุงศรีอยุธยาตั้งแต่กาญจนบุรีไปถึงกรุงศรีอยุธยา และศึกนี้ทำให้สมเด็จพระสุริโยทัยสิ้นพระชนมระหว่างการรบกับพระเจ้าแปรขุนศึกฝ่ายหงสาวดี หลังจากเหตุการณ์นี้ฝ่ายหงสาวดีและอยุธยาได้เจรจาหย่าศึกต่อกันเนื่องจากฝ่ายหงสาวดีมีปัญหาเรื่องเสบียงและฝ่ายอยุธยาสูญเสียแม่ทัพและไพร่พลไปมากในการรบครั้งนี้
- ในปี พ.ศ. 2099 ฝ่ายอยุธยาได้ยกทัพไปโจมตีฝ่ายละแวก แต่ไม่สำเร็จ
- ในปี พ.ศ. 2106 เกิดศึกใหญ่กับฝ่ายหงสาวดีที่นำทัพโดยพระเจ้าบุเรงนอง โดยมีฝ่ายล้านนาในสมัยของพระนางวิสุทธิเทวีสนับสนุนเสบียง การศึกนี้เกิดการรบกันที่หัวเมืองตะวันตกและหัวเมืองเหนือ ในการรบครั้งนี้ฝ่ายอยุธยาพ่ายแพ้แต่ยังไม่ตกเป็นประเทศราชของหงสาวดี เป็นเหตุให้เสีย พระราเมศวร พระยาจักรี พระสุนทรสงคราม หัวเมืองเหนือทั้งหมด และ ช้างเผือก 4 ช้าง
- ในปี พ.ศ. 2111 เกิดศึกใหญ่กับฝ่ายหงสาวดี นำโดยพระเจ้าบุเรงนอง และ ฝ่ายพิษณุโลก นำโดย สมเด็จพระมหาธรรมราชาธิราช พระองค์ทรงจัดเตรียมกองทัพตั้งรับฝ่ายหงสาวดีไม่ให้ฝ่ายหงสาวดีรุกเข้ายึดกรุงศรีอยุธยา แต่ทว่าพระองค์เสด็จสวรรคตก่อนที่ศึกนี้จะสิ้นสุดลง
พระราชกรณียกิจสำคัญในยุคนี้
- ในปี พ.ศ. 2092 รื้อกำแพงเมืองหน้าด่านชั้นนอกออก 3 เมืองคือ สุพรรณบุรี ลพบุรี และนครนายก เพื่อป้องกันไม่ให้ข้าศึกอาศัยเป็นที่ตั้งมั่นและนำอิฐที่รื้อจาก 3 เมืองนั้น ไปเสริมสร้างกำแพงเมืองกรุงศรีอยุธยาที่ได้ออกแบบตามแบบฝรั่งเป็นครั้งแรก โดยเปลี่ยนจากเดิมที่ถมดินเป็นเชิงเทินแล้วปักเสาไม้ระเนียดด้านบน
- สำรวจบัญชีสำมะโนครัวใหม่เพื่อตรวจสอบไพร่พลที่สามารถเกณฑ์มาใช้ทำศึกได้
- ตั้งเมือง นนทบุรี สาครบุรี นครชัยศรี เพื่อให้สะดวกในการป้องกันข้าศึกและการเกณฑ์ไพร่พล
- ปรับปรุงเรือแซเป็นเรือชัยโดยการติดปืนใหญ่ไว้ด้านหน้าเรือ
- เปิดสัมพันธไมตรีกับอาณาจักรล้านช้าง
- ในปี พ.ศ. 2081 ขุดคลองที่ปากคลองบางกรวยตรงวัดชลอ มาทะลุแม่น้ำเจ้าพระยา
- ขุดคลองมหานาคเป็นคูเมืองออกไปถึงชายทุ่งภูเขาทอง
